Abahanga mu bya siyansi bavumbuye ko dinosaure zishobora kuba zaraguye ku kwezi mu myaka miliyoni 65 ishize. Byagenze bite? Nkuko twese tubizi, twebwe abantu ni ibiremwa byonyine byavuye ku isi bikajya mu kirere, ndetse no ku kwezi. Umuntu wa mbere wanyuze ku kwezi ni Armstrong, kandi igihe yakandagiye ku kwezi gishobora kwandikwa mu bitabo by'amateka. Ariko hari abantu batekereza ko abantu atari bo bonyine binjiye mu kirere, kandi ko ibindi biremwa bishobora kuba byarabayeho mbere y'abantu. Bamwe mu bahanga mu bya siyansi bavuga ko dinosaure zinjiye mu kirere zikagera ku kwezi mu myaka miliyoni 65 ishize mbere y'abantu.

Abantu ni bo bwoko bwonyine bw’ubwenge mu mateka y’ubwihindurize bw’ubuzima. Ni gute ibindi biremwa byashoboraga kugira ubushobozi bwo kuguruka bikajya ku kwezi? Kubera ko hari ibitekerezo nk'ibyo, hagomba kubaho ishingiro rya siyansi ribishyigikira. Mbere y’uko Chang'e 5 igarura ubutaka bw’ukwezi, igihugu cyacu cyari gifite amabuye yavuye ku kwezi, none aya mabuye yavuye he? Amenshi muri ayo mabuye yakuwe muri Antarctica, usibye impano zaturutse muri Leta Zunze Ubumwe za Amerika. Antarctica yashoboye gukuramo amabuye yavuye ku kwezi gusa, ndetse n’amabuye yavuye kuri Mars, harimo n’ibimera bimwe na bimwe byo mu kirere. Itsinda ry’abahanga mu by’ubushakashatsi muri Antarctica mu Bushinwa ryabonye ibimera birenga 10.000 muri Antarctica.
Gufata meteorite zo mu kirere birumvikana kuko hari inyandiko nyinshi zerekana ko asteroide zigwa mu kirere zikagwa hasi. Ariko amabuye yo ku kwezi na Mars, kuki tuyatora? Mu by'ukuri, biroroshye kubyumva: mu myaka miremire y'ikirere, ukwezi na Mars byakubiswe n'ibintu bito byo mu kirere (nk'asteroide, comets) rimwe na rimwe. Fata urugero rwa Mars. Iyo habayeho ingaruka, igihe cyose umubiri muto wo mu kirere ari munini kandi wihuta bihagije, ushobora kumena amabuye ari ku buso bwa Mars mo ibice. Niba inguni y'ingaruka ari nziza, bimwe mu bice bizabona ingufu za kinetic kugira ngo bive ku buso bwa Mars binjire mu kirere. "Birimo "kuzenguruka" mu kirere, kandi bimwe mu bice bizafatwa n'imbaraga za rukuruzi z'Isi maze "bigaturika" yerekeza ku buso bw'Isi. Muri iki gikorwa, bimwe mu bice bito n'ibice by'imiterere idakomeye bizashya mu kirere hamwe n'umuvuduko mwinshi n'ubushyuhe bwinshi kandi bigahinduka umwuka, kandi ibindi binini bisigaye n'ibice by'imiterere ikomeye bizagera ku buso bw'isi. Bizwi kandi ku izina rya "amabuye ya Mars". Mu buryo nk'ubwo, ibirunga binini n'ibito byari ku buso bw'ukwezi nabyo byashenywe n'izuba.

Kubera ko amabuye ari ku kwezi na Mars ashobora kuza ku isi, ese amabuye ari ku isi ashobora kugera ku kwezi? Kuki bivugwa ko dinosaure ari zo bwoko bwa mbere bwaguye ku kwezi?
Mu myaka igera kuri miliyoni 65 ishize, umubumbe munini ufite umurambararo wa kilometero zigera ku 10 n'uburemere bwa toni zigera kuri tiriyari 2 wagonze isi maze usigira ikirunga kinini. Nubwo ikirunga ubu cyatwikiriwe, ntabwo gishobora gutwikira ibiza byabaye icyo gihe. Kubera ingano y'umubumbe, cyakubise "umwobo" mu kirere mu gihe gito. Nyuma yo kugwa hasi, birashoboka rwose ko ibice byinshi by'amabuye byari byarakuwe ku isi. Kubera ko ari cyo kintu cyo mu kirere cyegereye Isi, ukwezi gushobora gufata ibice by'amabuye y'Isi byagurutse kubera ingaruka. Mbere y'uko iyi "ngaruka" iba, dinosaure zari zimaze imyaka irenga miliyoni 100 zibayeho, kandi umubare munini w'ibisigazwa bya dinosaure byari bimaze kubaho mu bice by'isi, bityo ntidushobora guhakana ko hari ibisigazwa bya dinosaure mu bice byajugunywe mu kwezi.

Rero ukurikije inyigisho za siyansi, dinosaure zishobora kuba ibiremwa bya mbere byaguye ku kwezi. Nubwo bisa nkaho ari inzozi, siyansi irabyumva neza. Wenda umunsi umwe mu gihe kiri imbere, tuzasanga koko ibisigazwa by'ibinyabuzima bya dinosaure ku kwezi, kandi ntabwo twagombye gutungurwa icyo gihe.
Kawah Dinosaur Urubuga rwemewe:www.kawahdinosaur.com